معرفی انواع چوب معرق مناسب برای معرق کاری در ایران

تعریف و هدف از شناخت چوب در معرق شناخت رنگ، بافت، طرح، سختی و جنس چوب هست. رنگ چوب می‌تواند همه رنگ‌های طبیعی پیرامونمان از انواع طیف سفید تا قرمز و قهوه‌ای و حتی سبز و آبی (طیف‌هایی نزدیک به آبی) را در بر گیرد. در انواعی از چوب‌ها مانند خانواده گردو تا سیصد طیف رنگی نیز شناسایی شده است.

چوب‌ها را می‌توان در دو گروه بزرگ سوزنی برگ و پهن برگ تقسیم بندی نمود.

سوزنی برگان بیشتر در نیمکره شمالی زمین و در مناطق سردسیر و معتدل رویش داشته و با توجه به سازگاری با پیرامون و طبیعت شکلی کشیده و قامتی بلند را شاهدیم. چوب این گونه‌ها معمولاً روشن با نقوشی کمتر و جنسی نرم‌تر هست. رنگ چوب معرق در این‌گونه از سفید تا کرم و از قهوه‌ای تا سرخ و ارغوانی متغیر هست.

 

درختان پهن برگ

پهن برگان در خلاف دسته بالا گستردگی بیشتری داشته و در همه مناطق قابل رویش زمین پراکنده‌اند. ظاهری بزرگ و تاج‌های گسترده و نامنظم را می‌توان از مشخصات عمده آن‌ها دانست. چوب درختان پهن برگ دارای ساختمان و بافت‌های بسیار متنوع هست. از انواعی بسیار نرم گرفته تا گونه‌های بسیار سنگین و با چگالی بالا را شامل می‌شود.

همان‌طور که اشاره شد این تنوع ناشی از پراکندگی بیشتر این گونه‌ها در زمین هست. ترکیب رنگ این گونه طیف گسترده‌ای از سفید و کرم و قهوه‌ای و تیره تا انواع طیف سرخ را شامل می‌شود. فراوانی و طیف رنگی درختان پهن برگ با توجه با پراکندگی محیطی بسیار بیشتر هست. دلیل این تفاوت رنگ حتی در یک گونه خاص (مثلاً گردو که سیصد طیف رنگی دارد) وجود مواد معدنی متفاوت در خاک در مناطق گوناگون هست. اغلب گونه‌های درختی وحشی و باغی ایران را نیز شامل می‌شود.

چگونه از چوب معرق استفاده کنیم؟

چوب معرق معمولاً به‌صورت ورق‌های دو، سه، چهار میلی‌متر و یا بیشتر استفاده می‌شود. ورق‌ها یا برگه‌های چوبی می‌تواند چوب صنعتی فرآوری شده باشد مانند سه لایی یا چوب‌های طبیعی لایه‌لایه شده. چوب‌های طبیعی به‌صورت خام یا اسلب بوده و سپس توسط اره فلکه به‌صورت ورق و برگه  باضخامت‌های دلخواه تبدیل می‌شوند. سعی می‌شود چوب معرق مورد استفاده در ابتدا و قبل از برش خشک باشند یا اینکه پس از برش با چینشی خاص روی هم قرار گرفته و در معرض عبور هوا با رطوبت محیط سازگار می‌شوند.

در زمان انتخاب چوب معرق به چه نکاتی باید توجه داشت؟!

رنگ چوب معرق : رنگ ظاهری چوب است که می‌تواند مورد توجه باشد. این رنگ برای یک نوع خاص چوب می‌تواند بسیار گسترده باشد. حتی در یک تنه از یک درخت چندین طیف رندگی می‌تواند موجود باشد. شما بر اساس نیازتان می‌توانید رنگ و نقش مورد نظرتان را انتخاب کنید.

نقش چوب معرق : یکی از عوامل زیبایی یک اثر معرق توجه داشتن به نقش و راه چوب هست که اثر فوق‌العاده‌ای روی کار خواهد داشت.

سختی چوب معرق : چوب‌های با چگالی بالاتر دقت بیشتری در برش طلب می‌کند و تکنیک‌هایی هم برای برش راحت‌تر وجود داد. البته باید در نظر داشته باشید برش چوب‌های بسیار نرم هم آسان نخواهد بود. عناب، شمشاد و آزاد از چوب‌های سخت برش در معرق هستند. عرعر، توت، نارنج، افرا و ممرز هم از جمله چوب‌های خوش برش معرق هستند.

سلامت چوب معرق : چوب با توجه به طبیعی بودن آن همواره در معرض قارچ و آفت و عوامل طبیعی خواهد بود. هنگام انتخاب آن به پوسیدگی‌ها، بید زدگی‌ها و حاشیه‌های نرم چوب توجه نمایید. قارچ و بیماری‌های چوب گاهی موجب ایجاد نقش و نگاری خاص و زیبا می‌شود که همواره مورد علاقه هنرمندان معرق‌کار بوده این عارضه به باختگی معروف بوده و روی رنگ چوب اثر گذار هست.

در ادامه به معرفی چوب‌های پر مصرف هنر معرق در ایران خواهم پرداخت:

عناب 

از چوب‌های پر مصرف هنر معرق با طیف رنگی نارنجی با قرمز ماتیکی و بدون نقش و بومی ایران هست. عناب یک درخت باغی و میوه دهنده هست. زادگاه آن را می‌توان خراسان نامید. البته قابلیت رویش در دیگر نقاط ایران را نیز دارد و گونه‌ی مقاومی هست. این چوب چگالی بالا و برش سختی دارد. در حاشیه این چوب نواری روشن با همان سختی چوب مرکزی قابل دیدن هست. ترکیب دو رنگ حاشیه از جمله افکت‌های زیبا در معرق هست.

گردو

 

از چوب‌های بسیار پر مصرف در هنرهای چوبی و از جمله معرق هست. با توجه به سازگاری که این‌گونه با نواحی مختلف دارد دارای طیف گسترده رنگی از سفید کرم تا قهوه‌ای و تیره هست. این چوب رگه دار با تراکم مختلف از ریشه تا تنه و شاخه هست. در معرق از علاوه بر استفاده از تنه از ریشه گردون نیز استفاده می‌شود. گردوی نواحی ییلاقی و سردسیر در جنس و نقش و رنگ و دوام جایگاه بهتری دارند.

نارنج

 

نارنج از گونه مرکبات و طیف رنگی سفید مایل به زرد تا خاکستری روشن را شامل می‌شود. معمولاً کم نقش و بارگه‌های گسترده هست. تا حدودی سخت برش اما پردوام هست. نارنج باخته از رنگ‌های مورد علاقه هنرمندان معرق‌کار هست.

شمشاد

از گونه‌های نسبتاً کمیاب در ایران بوده و بسیار شبیه به شمشادهای تزئینی هست. بومی قسمت‌های جلگه‌ای جنگ‌های شمال ایران و رشد و تنه زایی بسیار کندی دارد. از گونه‌های بسیار سخت برای برش و از معدود چوب‌های کاملاً بدون رگه بشمار می‌آید. هنگام خرید به خشک بودن و با توجه به استعداد موریانه‌ای شدن به سالم بودن آن دقت کنید.

زرشک

بومی نواحی مرتفع شمال ایران بارنگی زرد و کم رگه بارگه‌هایی خاکستری رنگ هست. از این چوب با توجه به نوع رنگ به‌عنوان رنگ سبز در تابلوهای معرق نیز استفاده می‌شود. از نظر سختی نیز چوب نسبتاً سختی برای برش هست.

توت

چوب مورد علاقه سازندگان سازهای سنتی، خوش برش، تقریباً خردلی رنگ و با نقوش زیاد. هنگام خرید چوب توت در نظر داشته باشید که سطح این چوب پس از برش خیلی زود اکسید شده و قهوه‌ای رنگ می‌شود. این سطح بسیار نازک پس از پولیش از بین رفته و رنگ زرد زیرین نمایان خواهد شد. هنگام استفاده از توت این نکته مهم را جهت حفظ هارمونی تابلو (مخصوصاً در تفکیک رنگ) در نظر داشته باشید.

افرا

رنگ سفید شیری و در نواحی باختگی رنگ ابری به خود می‌گیرد. بومی جنگل‌های شمال ایران بدون رگه و چوب نسبتاً نرمی برای برش هست. افرای باخته از چوب‌های زیبا برای معرق هست.

ممرز

سفید مایل به خاکستری با نقوش و رگه‌های طوسی یا مشکی رنگ. بومی ایران هست و در جنگل‌های نواحی جلگه‌ای فراوان یافت می‌شود. ممرز چوب مقاومی نیست و به‌سرعت پوک خواهد شد. نوع باخته ممرز افکت‌های بسیار زیبایی خواهد داشت.

چنار

خاکستری مایل به صورتی همراه با نقاطی بارنگ شفاف و شیشه‌ای شکل روی چوب. چنار پر مگسی از چوب‌های زیبای مورد استفاده در معرق‌کاری هست. چنار چوب نسبتاً سختی برای برش معرق هست.

گلابی

رنگ قرمز روشن مایل به صورتی داشته و از چوب‌های باغی و نرم به شمار می‌رود. برش خیلی خوبی داشته و مغار خور آن نیز بسیار خوب هست. نقوش کمی دارد و با توجه به رنگ آن در کنار چوب انجیلی و کیکم برای صورت در معرق مینیاتور یا تفکیک رنگ مورد استفاده هست.

اقاقیا

بومی نواحی استپی ایران و چوب کرم تا سبز لجنی دارد. نقوش نواری شکلی داشته و در معرق گاهی به‌عنوان رنگ سبز از آن استفاده می‌شود در کنار انار و زرشک.

سنجد

رنگ چوب درون قهوه‌‌اى مایل به قرمز و چوب برون زرد کم ‌رنگ است. این چوب خطوط موج‌‌دار کم‌رنگ و پررنگ‌تر از زمینه همراه با جوش‌هاى فراوان دارد و در کلیهٔ مناطق استپى ایران کاشته مى‌شود.

فوفل

این چوب به رنگ قهو‌ه‌اى سیر اخرایى است و خطوط موج‌دار تیره‌تر از رنگ زمینه دارد. رویشگاه آن مناطق گرم آسیا مثل هندوستان و پاکستان هست.

کیکم

رنگ این چوب زمینه کرم رنگ با خطوط و نقش‌هاى شکلاتى یا قهوه‌اى سوخته و نقش آن جوش‌دار و موج‌دار است. محل رویش این چوب جنگل‌هاى باختر و جنوب ایران است.

کُنار

رنگ این چوب قهوه‌اى با زمینهٔ گل اخرا است و نقش آن پر گره و خطوط موجدار است. محل رویش آن در استان‌هاى ساحلى جنوب ایران به‌خصوص در راه سیرجان به بندرعباس است.

آکاژو

رنگ این چوب قرمز مایل به بنفش تیره و نقش آن خطوط نوارى پررنگ‌تر از زمینه است. محل رویش آن نیز غرب آفریقا از لیبریا، کامرون و کنگوتا، اوگاندا هست.

ساج

رنگ این چوب قهوه‌اى با زمینهٔ سبز و نقش آن رگه‌هاى زرد یا قرمز نوارى است. رویشگاه این چوب، جنوب آسیا از هندوستان تا هند و چین و جاوه است.

سرخدار

رنگ این چوب از کرم تا قهوه‌اى مایل به قرمز (با زمینهٔ رنگ آهن) و نقش آن موج‌دار با خطوط کمى پررنگ‌تر است. این چوب در بیشتر مواقع به‌صورت پراکنده دیده می‌شود اما در برخی موارد به‌صورت گروهی در جنگل هم رشد می‌کنند.

منبع :آیچوب